TỲ BÀ HÀNH VÀ KỶ NIỆM CỦA TÔI

TỲ BÀ HÀNH VÀ KỶ NIỆM CỦA TÔI

Bài thơ Tỳ Bà Hành của Bạch Cư Dị là một bài thơ nổi tiếng, đã có nhiều vị cao nhân tiền bối chuyển ngữ sang tiếng Việt.

Tôi, một hậu nhân, hôm nay sở dĩ dám liều mạng mó vào chẳng qua là có một nguyên nhân như thế này. Trong những năm 1977-1978, cuộc sống quá khó khăn, tôi đi buôn gạo lậu cò con trên tuyến đường tàu Rạch Giá - Vĩnh Thuận, tôi gặp được một khách đi tàu là một nhạc công nữ xấp xỉ tuổi tôi. Dưới ánh trăng tháng mười và chung quanh là muỗi, chúng tôi ngồi trên mui tàu uống rượu đế, ăn khô sặc rằng, Cô ấy đã nâng cây đàn kìm (đàn nguyệt) đàn cho tôi nghe những bài bản cải lương Nam Bộ, có một vài người cất giọng hát theo những khúc Dạ Cổ, Xuân Tình, Tứ Đại Oán...

Khi cuộc vui đã tàn, tôi có viết trên bao thuốc lá mấy câu thơ, mà bây giờ tôi còn nhớ lỏm bỏm:

Đêm phiêu bạc, tiếng đàn khuya,

Cay ly rượu đế cùng chia nỗi buồn.

Cám ơn em tiếng Nguyệt cầm,

Câu thơ, điệu nhạc, nỗi lòng cùng đau.

Cô ấy nhận và cười cười rồi nói “Chỉ cám ơn có bốn câu thôi à?”. Tôi nín thinh nhìn cô lặng lẽ nhét mấy câu thơ vào túi áo, rồi ôm đàn bước lên cầu tàu và dần khuất trong phố khuya. Từ đó đến giờ chúng tôi không gặp lại, để rồi sau này mỗi khi đọc Tỳ Bà Hành thì hình ảnh hôm đó lại trở về cùng câu hỏi mà tôi không biết cô nghĩ gì khi hỏi như vậy, và tôi... liều mạng đưa lên đây với hy vọng, ở một nơi nào đó cô ấy đọc được nỗi lòng tôi nhiều hơn là bốn câu. Có gì sơ xuất xin anh chị em chỉ giáo. Cám ơn rất nhiều.

TỲ BÀ HÀNH

琵 琶 行

Tầm Dương giang đầu dạ tống khách,

Phong diệp địch hoa thu sắt sắt.

Chủ nhân há mã khách tại thuyền,

Cử tửu dục ẩm vô quản huyền.

潯 陽 江 頭 夜 送 客

楓 葉 荻 花 秋 瑟 瑟

主 人 下 馬 客 在 船

舉 酒 欲 飲 無 管 絃

Túy bất thành hoan, thảm tương biệt,

Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt,

Hốt văn thủy thượng tỳ bà thanh.

Chủ nhân vong quy khách bất phát.

醉 不 成 歡 慘 將 別

別 時 茫 茫 江 寖 月

忽 聞 水 上 琵 琶 聲

主 人 忘 歸 客 不 發

Tầm thanh ám vấn đàn giả thùy ?

Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì.

Di thuyền tương cận yêu tương kiến,

Thiêm tửu hồi đăng trụng khai yến. 

尋 聲 暗 問 彈 者 誰

琵 琶 聲 亭 欲 語 遲

移 船 相 近 邀 相 見

添 酒 回 橙 重 開 宴

Thiên hô vạn hoán thủy xuất lai,

Do bảo tỳ bà bán già diện,

Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh.

Vị thành khúc điệu, tiên hữu tình,

千 呼 萬 喚 始 出 來

猶 抱 琵 琶 半 遮 面

轉 軸 撥 絃 三 兩 聲

未 成 曲 調 先 佑 情

Huyền huyền yểm ức, thanh thanh tứ,

Tự tố bình sinh bất đắc chí.

Đê mi tín thủ tục tục đàn.

Thuyết tận tâm trung vô hạn sự

絃 絃 掩 抑 聲 聲 思

似 訴 平 生 不 得 志

低 眉 信 手 續 續 彈

說 盡 心 中 無 限 事

Khinh lung mạn nhiên mạt phục khiêu,

Sơ vi “ Nghê thường “, hậu “ Lục yêu”

Đại huyền tao tao như cấp vũ,

Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ.

輕 櫳 漫 撚 抹 復 挑

初 為 霓 裳 後 六 幺

大 絃 嘈 嘈 如 急 雨

小 絃 切 切 如 私 語

Tao tao thiết thiết thác tạp đàn,

Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn.

Gian quan oanh ngữ hoa đề hoạt,

U yết lưu tuyền thủy há than.

嘈 嘈 切 切 錯 雜 彈

大 珠 小 珠 落 玉 盤

蕑 關 鶯 語 花 底 滑

幽 咽 流 泉 水 下 灘

Thủy tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt,

Ngưng tuyệt bất thông thanh tạm yết.

Biệt hữu u tình ám hận sinh,

Thử thời vô thanh thắng hữu thanh.

水 泉 冷 插 絃 凝 絕

凝 絕 不 通 聲 暫 歇

別 有 幽 情 暗 恨 生

此 時 無 聲 勝 有 聲

Ngân bình sạ phá thủy tương bỉnh,

Thiết kỵ đột xuất đao thương minh.

Khúc chung thu bát đương tâm hoạch,

Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch.

銀 瓶 乍 破 水 漿 迸

鐵 騎 突 出 刀 愴 鳴

曲 終 收 撥 當 心 划

四 絃 一 聲 如 裂 帛

Đông thuyền Tây phảng tiểu vô ngôn.

Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch.

Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung,

Chỉnh đốn y thường khởi liểm dung.

東 船 西 舫 俏 無 言

惟 見 江 心 秋 月 白

沉 吟 放 撥 插 絃 中

整 頓 衣 裳 起 斂 容 

Tự ngôn: “ Bản thị kinh thành nữ ;

Gia tại Hà Mô lăng hạ trú.

Thập tam học đắc tỳ bà thành,

Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ.

自 言”本 是 京 城 女”

家 在 蝦 蟆 陵 下 住

十 三 學 得 琵 琶 成

名 屬 教 坊 第 一 部  

Khúc bãi tằng giao Thiện tài phục,

Trang thành mỗi bị Thu nương đố.

Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu,

Nhất khúc hồng tiêu bất tri số.

曲 罷 曾 教 善 才 服

妝 成 每 被 秋 娘 妒

五 陵 年 少 掙 纏 頭

一 曲 紅 綃 不 知 數

Điền đầu ngân tì kích tiết toái,

Huyết sắc la quần phiên tửu ố.

Kim niên hoan tiếu phục minh niên

Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ

鈿 骰 銀 篦 擊 節 誶

血 色 羅 裙 翻 酒 污

金 年 歡 笑 復 明 年

秋 月 春 風 等 閑 度

Đệ tẩu tòng quân, a di tử,

Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố,

Môn tiền lãnh lạc xa mã hy,

Lão đại giá tác thương nhân phụ,

弟 走 從 軍 阿 姨 死

暮 去 朝 來 顏 色 故

門 前 冷 落 車 馬 稀

老 大 嫁 作 商 人 婦

Thương nhân trọng lợi, khinh biệt ly,

Tiền nguyệt Phù lương mãi trà khứ ?

Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền,

Nhiễu thuyền, nguyệt minh, giang thủy hàn.

商 人 重 利 輕 別 離

前 月 浮 梁 買 茶 去

去 來 江 口 守 空 船

繞 船 月 明 江 水 寒

Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự,

Mộng đề trang lệ hồng lan can “.

Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức,

Hựu văn thử ngữ trùng tức tức,

夜 深 忽 夢 少 年 事

夢 啼 妝 淚 紅 蘭 干

我 聞 毘 琶 已 嘆 息

又 聞 此 語 重 唧 唧

Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân,

Tương phùng hà tất tằng tương thức,

Ngã tòng khứ niên từ đế kinh,

Trích cư ngoạ bệnh Tầm Dương thành.

同 是 天 涯 淪 落 人

相 篷 何 必 曾 相 識

我 從 去 年 辭 帝 京

謫 居 臥 病 潯 陽 城

Tầm Dương địa tịch vô âm nhạc

Chung tuế bất văn ty trúc thanh.

Trú cận Bồn giang địa đê thấp

Hoàng lô khổ trúc nhiểu trạch sinh.

潯 陽 地 僻 無 喑 樂

終 歲 不 聞 絲 竹 聲

住 近 湓 江 地 低 濕

黃 蘆 苦 竹 繞 宅 生

Kỳ gian đán mộ văn hà vật ?

Đỗ quyên đề huyết viên ai minh.

Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ.

Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh,

其 閒 旦 暮 聞 何 物

杜 鵑 啼 血 猿 哀 鳴

春 江 花 朝 秋 月 夜

往 往 取 酒 還 獨 傾

Khởi vô sơn ca dữ thôn địch.

Ẩu á trào triết nan vi thinh.

Kim dạ văn quân tỳ bà ngữ,

Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh.

豈 無 山 歌 與 村 笛

嘔 啞 嘲 哲 難 為 廳

今 夜 聞 君 毘 琶 語

如 聽 仙 樂 耳 暫 明

Mạc từ cánh toạ đàn nhất khúc,

Vị quân phiên tác Tỳ bà hành”

Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập

Khước tọa xúc huyền huyền chuyển cấp

莫 辭 更 坐 彈 一 曲

為 君 翻 作 毘 琶 行

感 我 此 言 良 久 立

卻 坐 促 絃 絃 轉 急

Thê thê bất tự hướng tiền thanh,

Mãn tọa trùng văn giai yễm khấp.

Tọa trung khấp hạ thùy tối đa ?

Giang Châu tư mã thanh sam thấp.

淒 淒 不 似 向 前 聲

滿 座 重 聞 皆 掩 泣

座 中 泣 下 誰 最 多

江 州 司 馬 青 衫 濕

                        Bạch Cư Dị

                          白 居 易 

KHÚC HÁT TỲ BÀ

Bến Tầm Dương nửa đêm tiển khách,

Gió thu xua lau lách bập bềnh.

Chủ bên ngựa, khách xuống thuyền,

Muốn nâng lên uống vắng tênh tiếng đàn.

Sầu chia cách rượu tràn chén đắng,

Buồn mang mang nước đẫm trăng treo.

Chợt trên ngọn sóng. Đàn reo,

Rề rà chủ đứng khách gieo neo dừng.

Tiếng đàn ai trên sông quạnh vắng?

Ngại ngùng chi lặng giữa mênh mông?

Cập thuyền xin được nhau cùng...

Khêu đèn, thêm rượu vui chung tiệc này.

Lòng thành đã phơi bày mới nhận,

Vẫn nửa khuôn mặt khuất sau đàn.

So dây, đã tiếng tơ vàng,

Chưa tròn giai điêu đã chan chứa tình

Nỗi bức rức tình tang réo rắt,

Tính tang buồn theo nhạc tuôn ra.

Chau mày âm điệu xót xa,

Nói sao hết nỗi phong ba trong lòng.

Luyến rê nhấn rải cùng khoan nhặt,

Khúc Xuân Tình sang khúc Nam Ai.*

Tiếng trầm nặng giọt mưa rơi,

Tiếng thanh dắt díu bao lời riêng tư.

Mưa lẫn tiếng lòng như réo rắt,

Như châu rơi từng hạt nhỏ to,

Như chim chuyền hót trong hoa.

Ngập ngừng như hạt nước sa xuống triền.

Đang thánh thót hốt nhiên nín lặng,

Nghẹn lòng xui im ắng tiếng đàn.

Khối tình u ẩn riêng mang,

Vang chi thì cũng không bằng lặng thinh.

Nước tung tóe ngân bình đang vỡ,

Tiếng đao thương, tiếng vó ngựa rền.

Dứt cung rải phím giữa đàn,

Nghe như lụa xé bàng hoàng bốn giây.

Hai hướng thuyền đông tây lặng lặng,

Nước sông thu trắng lóa màu trăng.

Phím đàn đã xếp. Bâng khuâng,

Sửa xiêm áo lại, dung nhan chỉnh tề.

Rằng: “Thiếp vốn là người phố chợ,

Nơi Hà Mô một nếp nhà xinh.

Tuổi mười ba đẹp như tranh,

Tiếng tỳ bà đã nức danh giáo phường.

Khúc điêu luyện thầy thường tấm tắc,

Thu Nương ghen hương sắc điểm trang.

Biết bao khách trẻ Ngũ Lăng,

Tranh mời nườm nượp Tiêu hồng chuyển trao.

Lược, trâm gõ nhịp bao chiếc vỡ,

Tấm quần hồng rượu ố bao phen.

Vui đùa năm tháng dần quên,

Xuân thu trăng gió bồng bềnh trôi xuôi.

Dì nuôi chết, em nơi quân ngũ,

Màu thời gian ủ rủ sắc hoa.

Trước thềm xe ngựa dần thưa,

Tấm thân héo úa sánh vừa lái buôn.

Biết lợi chẳng màng buồn ly biệt,

Về Phù Lương tháng trước buôn trà.

Một thân một bóng vào ra,

Trăng hiu nước quạnh bủa qua mạn thuyền.

Đêm chợt mộng lại miền xuân sắc,

Mơ điểm trang lệ đẫm lan can”.

Vang ơi chi bấy tiếng đàn,

Nghe thêm tâm sự lại càng buồn tênh.

Cùng trôi nổi đầu ghềnh cuối bãi,

Đâu quen nhau mới phải gặp nhau.

Kinh đô rời khỏi từ lâu,

Tầm Dương xứ lạ cơn đau khập khừng.

Tiếng nhạc đâu Tầm Dương heo hút,

Năm hết rồi sáo trúc cũng không.

Đôi gian nhà thấp xứ Bồn,

Trúc lao xao đắng, lau rờn rờn xanh

Tiếng chi đó đành hanh sớm tối,

Tiếng quyên kêu vượn hú. Sầu hiu.

Sông xuân hoa cợt trăng treo,

Một mình nâng chén liêu xiêu điệu buồn.

Lập bập tiếng hát rừng lẫn sáo,

Lời khó nghe láo nháo hiên ngoài.

Đêm nay và tiếng đàn này,

Nàng đem đến rửa sạch tai muộn phiền.

Ngồi lại chút, đàn thêm một khúc,

Soạn khúc đây là để tặng nàng.

Cảm ta ngồi lại nâng đàn,

Tiếng trong tiếng đục tuôn tràn bốn dây

Cũng đàn ấy buồn đầy hơn trước,

Ai vì ai ướt đẫm tay che.

Riêng đây mắt mũi cay sè,

Giang Châu Tư Mã lệ nhòe áo xanh.

28.6.2001

Quán Tâm Nguyễn Hiền Nhu

* Tôi xin mạn phép thay bằng hai khúc nhạc VN