TẢN ĐÀ NGUYỄN KHẮC HIẾU

TẢN ĐÀ NGUYỄN KHẮC HIẾU

(1888-1939)

Quê hương khuất bóng tà dương,

Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai.

Báo chí và các ấn bản mà tôi kể ở phần Nguyễn Đình Chiểu, mở đầu cho hàng loạt những tác phẩm bằng chữ Quốc Ngữ. Những nhà nho cầm bút sắt xuất hiện càng lúc càng đông; Tất nhiên là thơ được viết bằng chữ Quốc Ngữ cũng có mặt. Hơn ai hết, Trương Vĩnh Ký và Huỳnh Tịnh Của biết người Pháp muốn gì. Họ xem chữ Quốc Ngữ như là một phương tiện để cho họ hiểu người bản địa ra làm sao để mà dễ bề cai trị, cũng như các giáo sĩ tạo ra nó để dễ bề truyền giáo. Nhưng với hai ông thì lại khác. Dân trí được nâng cao là phải nhờ Quốc Ngữ. Dễ học, dễ truyền bá. Con đường Độc Lập đến nhanh hay chậm cũng nhờ vào đấy. Hai ông không nói điều này, nhưng làm điều này. Hai ông mở ra con đường ấy. Hai ông không vỗ tay khi ai đó muốn vào. Hai ông không nhíu mày khi có ai bài bác. Nhưng rồi người ta đi vào đông quá; Nguyễn văn Vĩnh, Phạm Quỳnh, Phan Khôi, Phạm Duy Tốn, Phạm Duy Khiêm, Nguyễn Đỗ Mục, Nguyễn Hữu Tiến, Diệp văn Cương, Trần Phong Sắc, Nguyễn Chánh Sắt, Nguyễn An Khương, Nguyễn An Cư, Sương Nguyệt Anh, Lê Hoằng Mưu… và Tản Đà. Tất nhiên với phương tiện ấy mọi người sử dụng thế nào thì tùy. Trong khi đó, chiếc thuyền thơ càng ngày càng đông khách.

         

Tôi không có ý định gì lớn lao cả. Những điều tôi nói thì ai cũng biết cả rồi. Tôi không đủ khả năng để mà phát kiến gì thêm. Tôi chỉ muốn biết chút ít để mà đọc thơ và tập làm thơ.
Đọc thơ thì có người xưa, nguời nay làm sẵn, cứ tha hồ đọc, ít nhiều gì cũng được miễn làm sao mình cảm thụ được cho khoan khoái thì thôi. Và mình cũng phải có chút gì chứ. Và tôi tập làm thơ. Nhưng tôi ngán nhất là mình làm được thơ rồi thì mình không thèm đọc thơ ai. May thay. Cái giai đoạn không muốn đọc thơ ai đó rất ngắn. Vâng, rất ngắn.

Bây giờ thì đọc Tản Đà. Nói bây giờ chẳng qua là theo trình tự của những trang viết này. Thực sự thì tôi đọc được thơ Tản Đà từ rất sớm. Thơ của Tản Đà thì bài nào tôi cũng khoái. Thành ra tôi đọc hoài. Điều này cũng dễ hiểu. Thơ Tản Đà chẳng những không mất cái hơi hướm xưa xưa mà lại tràn đầy những phong vị mới. Nhưng trong việc vừa đọc vừa gõ này thì chắc là phải đọc ít thôi. Bài thơ dưới đây là bài thơ đầu tiên của Tản Đà mà tôi đọc được năm tôi 13 tuổi, lúc đó đang học lớp đệ lục. Hầu hết bạn bè tôi thì không ai nhớ gì chỉ có tôi là không quên được.

                        GIÓ THU

Trận gió Thu Phong rụng lá vàng.

Lá rơi hàng xóm lá bay sang.

Vàng bay mấy lá năm già nữa,

Hờ hững ai xui thiếp phụ chàng.

Trận gió Thu Phong rụng lá hồng.

Lá rơi tường Bắc lá sang Đông.

Hồng bay mấy lá năm hồ hết,

Thờ thẫn kìa ai vẫn đứng không.

Tản Đà

Nhưng cái cách sử dụng cụm từ “trận gió thu phong” của ông làm tôi điếc. “Trận gió gió thu“. Mãi đến bây giờ tôi mới ngẫm nghĩ ra là trận gió ấy mang tên “thu phong”. Thu phong phải được hiểu là cơn gió của một nỗi buồn, bởi vì thu phong làm rơi lá vàng, làm bay lá hồng, làm thiếp phụ chàng, làm cho chàng đứng thẫn thờ như một nhánh cây khô. Rồi khi, thời gian cứ trôi đi và tôi cũng già đi thì bài thơ ấy lại khác, rất khác so với cảm nhận ban đầu. Trận gió thu phong ấy không phải là trận gió thu gieo buồn một mối tình không tròn vẹn. Mà là một cái gì khác không tròn vẹn, đại khái như là cuộc đời của ông hay ai đó hay là cả đất nước đang là một mùa thu không hẹn ngày xuân đến. Toàn bộ bài thơ là một sự chuyển dịch, gió, lá và màu sắc của nó, thời gian, cảm xúc của người nhìn… kể cả thái độ hờ hửng, thờ thẩn… đứng không. Một chút Hoa Nghiêm ẩn chứa trong một bài thơ tình (?). Tôi hiểu vậy chẳng biết có đúng không? Nhưng tôi thích như vậy nên không thắc mắc gì thêm nữa.

Tản Đà bước vào làng thơ khi mà chữ quốc ngữ đã định hình một cách khá hoàn chỉnh.
Bất cứ ai cũng vậy, khi đọc và cảm thụ một bài thơ đều có ý muốn là tìm xem tác giả là ai, người ấy ra sao, thậm chí còn muốn biết bài thơ ấy đuợc làm trong trường hợp nào và vì sao, vì ai mà làm. Trong trường học cũng dạy như thế. Tôi không khác, tôi tìm hiểu rất kỹ, không phải vì tôi chu đáo mà vì tôi tò mò. Cái này xem ra được việc đây và cũng đáng phàn nàn đây, vì biết tùm lum tà la nên lắm khi trớt quớt. Nhưng với Tản Đà thì không, thậm chí tôi còn biết rõ là người ta cằn nhằn ông cái gì nữa kìa và tôi quạu. Nhưng hôm nay thì tôi không quạu, tôi để lòng mình thanh thản mà đọc thơ ông. Bài thơ trên là bài thơ ông viết vì… thất tình. Nhưng khi ngẫm cho sâu, nghĩ cho chín thì bổng nhiên nó… không phải vậy. Tất nhiên đó là suy nghĩ của tôi và tôi bằng lòng với suy nghĩ đó cũng như bất cứ ai cũng có quyền chắc như đinh đóng cột là bài thơ thất tình. nhưng với tôi, giờ đây, thì lúc đó ông đang thất tình đất nước.

THĂM MÃ CŨ BÊN ĐƯỜNG.

Chơi lâu nhớ quê về thăm nhà.

Đường xa người vắng, bóng chiều tà.

Một dãy lau cao làn gió chạy,

Mấy cây thưa sắc lá vàng pha.

Ngoài xa trơ một đống đất đỏ

Hang hốc đùn lên đống cỏ gà.

Người nằm dưới mả ai ai đó?

Có biết quê đây hay vùng xa?

Hay là thuở trước kẻ cung đao.

Hám đạn liều tên quyết mũi dao.

Cửa nhà xa cách vợ con khuất,

Da ngựa gói bỏ lâu ngày cao?

Hay là thuở trước kẻ văn chương.

Chen hội công danh nhỡ lạc đường.

Tài cao phận thấp chí khí uất,

Giang hồ mê chơi quên quê hương?

Hay là thuở trước khách hồng nhan.

Sắc sảo khôn ngoan trời đất ghen.

Phong trần xui gặp người lưu lạc,

Đầu xanh theo một chuyến xuân tàn.

Hay là thuở trước khách phong lưu.

Vợ con đàn hạc đề huề theo.

Quan san xa lạ đường lối khó,

Ma thiêng nước độc phong sương nhiều.

Hay là thuở trước bậc tài danh.

Đôi đôi lứa lứa cũng linh tinh.

Giận duyên, tủi phận, hờn ân ái,

Đất khách nhờ chôn một khối tình?

Suối vàng sâu thẳm biết là ai?

Mả cũ không ai kẻ đoái hoài

Trải bao ngày tháng trơ trơ đó,

Mưa dầu nắng dãi trăng mờ soi.

Ấy thực quê hương con người ta.

Dặn bảo trên đường những khách qua.

Có tiếng khóc oe thời có thế,

Trăm năm ai lại biết ai mà.

Tản Đà

Bài thơ với vần điệu trúc trắc như một hơi thở bị nghẹn lại này đã được nhiều người nói đến rồi. Tản Đà thương người cũng như thương mình, tâm hồn nhạy cảm ấy mà không xúc cảm trước ngôi mộ vô chủ ấy mới là lạ. Nhưng khi ông diễn đạt cảm xúc của mình làm cho tôi nghẹt thở. “Sè sè nấm đất bên đàng. Rầu rầu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh… “ Dưới ngọn bút tài hoa của Nguyễn Du, ngôi mộ của Đạm Tiên cũng chỉ là một chút ngậm ngùi, nên “Rằng đây trong tiết Thanh Minh. Mà sao hương khói vắng tanh thế mà “. Tất nhiên người dưới mộ không buồn, dẫu cho cuộc đời họ có buồn. Nhưng người nhìn như Nguyễn Du, như Tản Đà buồn lắm. Người đọc như tôi cũng thấy… thật buồn.

Cũng phải thôi. Tản Đà là như thế, thơ tình yêu của ông buồn đã đành, thơ châm chọc, thơ lấy ráy tai thiên hạ, thơ ngông nghênh cũng buồn luôn. Thời đại của ông ai mà không buồn, người tài hoa như ông lại buồn hơn. Suy cho cùng những ai sống trong đời mà không buồn. Không một điều gì đó để trăn trở, để buồn thì chán lắm. Đừng có đem cái chủ nghĩa lạc quan ra mà lòe thiên hạ rồi đụng cái gì cũng cười hô hố ra là hỏng bét. Lạc quan đâu có nghĩa là không biết buồn. Bởi vì không buồn thì niềm vui còn có giá trị gì đâu? Cần phải có buồn buồn hay thật buồn thì mới cần có ca dao để tâm sự, cần có thơ mà giải bày. Đọc Tản Đà tôi mới ngộ ra, thơ không chỉ là viết cho có vần có điệu mà thơ chính là phải sống theo cái vần điệu của lòng mình, lòng người. Điều này thì thầy tôi có nói, mà tôi chưa có hiểu. Và khi đọc Tản Đà thì tôi mới... và đã nhắc đi nhắc lại nhiều, thậm chí rất nhiều lần. Thế nên trước khi đọc Tản Đà thì tôi đọc thơ để khoái, hơn một chút là để hiểu. Tản Đà không dạy tôi trực tiếp bằng lời. Mà dạy bằng thơ. Nhưng khi đọc thơ Tản Đà tôi khám phá ra sức cảm thụ của tôi cũng đỡ đỡ. Và Tản Đà thì say rượu, say thơ. Tôi cũng vậy, say cả thơ lẫn rượu. Và khi đã say rồi tôi biết thời gian có bốn mùa, hai mùa nắng, hai mùa mưa; nắng có nắng chói, nắng hồng, mưa có mưa dầm, mưa nhẹ; trời có những gợn mây đục, mây xanh; trăng có khi lu khi tỏ, khi khuyết khi đầy; cây có lá xanh lá úa; hoa có khi héo khi tàn; sông có lúc đầy, lúc vơi, bến thì luôn luôn chờ đợi và thuyền thì cứ đi miết… Bến không đợi thì làm sao có chỗ cho thuyền về, thuyền không đi thì bến lấy gì mà đợi. Kể ra sống trong cái thế giới nhị nguyên cũng hay đấy chứ. Miễn sao là hai cái thứ đối lập nhìn nhau cười mím chi là được. Thì tất tất mọi thứ đều là thơ hết đấy thôi. Cho đến một ngôi mộ hoang không người chăm sóc cũng làm thành cụ Tiên Điền, cụ Tản Đà, một căn lều mọn cũng làm thành Cụ Ức Trai, Cụ Hạnh Phủ, một cây quạt giấy cũng trở thành Hồ Xuân Hương và một cây đàn thủng đáy đã làm nên bàn tay tài hoa, tuấn kiệt của Uy Viễn Tướng Công. Biết bao nhiêu điều tưởng như chẳng thơ tí nào cả ấy vậy mà thơ ác. Ví như cái giậu mồng tơi ngả xiêu ngả tó trông rất thảm hại của Nguyễn Bính ấy, vậy mà khi đã thơ rồi thì đẹp xiết bao. Đấy. Những thứ trông buồn buồn, nghèo nghèo, thậm chí ngùi ngùi ấy đã làm thành những câu thơ làm xao động lòng người, yên tĩnh hồn người. Biết buồn cũng sướng lắm chớ. Ai mà không biết buồn thì người đó là ai vậy ta. Tôi không biết. Thôi thì xin được ăn theo ông Tản Đà một tí nữa thôi.

除 夕 夜 宿 石 頭 驛

旅 館 誰 相 問

寒 燈 獨 可 親

一 年 相 夜 盡

萬 里 未 歸 人

遼 落 悲 前 事

支 籬 笑 此 身

愁 顏 與 衰 鬢

明 日 又 逢 春

      戴 叔 倫

TRỪ TỊCH DẠ TÚC THẠCH ĐẦU DỊCH

Lữ quán thùy tương vấn.

Hàn đăng độc khả thân.

Nhất niên tương dạ tận,

Vạn lý vị quy nhân.

Liêu lạc bi tiền sự,

Chi ly tiếu thử thân.

Sầu nhan dữ suy mấn,

Minh nhật hựu phùng xuân.

Đái Thúc Luân

          

        Ngậm ngùi quán khách vắng tanh,

Đèn khuya một ngọn với mình lân la.

        Giờ đây năm cũ bước qua,

Mà người muôn dặm đường xa chưa về.

           (Tản Đà 1928)

        Lan man chuyện cũ buồn tê.

Ngẫm thân chợt bật hê hê tiếng cười

        Tóc tai, mặt mũi lùi xùi,

Hừng đông sáng lựng hiên ngoài. Ờ. Xuân!

          (Quán Tâm 2006)

Cám ơn ông Tản Đà đã để dành cho kẻ hậu sinh một nửa mùa Xuân. Dù chỉ là một mùa xuân có niềm vui ít xịt. Dịch nửa chừng bài thơ buồn hiu của Đái Thúc Luân rồi để đó. Đâu phải Tản Đà hết chữ. Ông mà hết hỏi ai còn? Chẳng qua là ông để dành một ít cho con cháu có cái mà ăn theo. Ông thương mình, thương người cùng thời và chia sớt cho những kẻ mai sau. Ông quả là tuyệt cú mèo.

Tôi không có điều kiện đọc hết những gì Tản Đà viết dù rất muốn, nhưng những gì đọc được thì cũng nhiều lắm và làm tôi say, một cơn say bất tận, làm như trong thơ của ông có rượu vậy. Đọc thơ ông tôi có cảm xúc như thế. Tôi tìm hiểu kỷ về cuộc đời ông và cả xuất xứ những bài thơ của ông… nghĩa là không thiếu một chi tiết nào.
Và cái mà Tản Đà để lại mà tôi cho là lớn nhất chính là  những bản dịch thơ Đường.

TÔI VÀ HOÀNG HẠC LÂU*

Sự tương đồng về văn hóa Việt Nam và Trung Quốc đã tạo nên một sự đồng cảm sâu sắc trong các loại hình văn học nghệ thuật. Nhưng sự đồng cảm trong thi ca thì có một vị trí rất đặc biệt, nhất là thơ Đường, những ai có một chút hồn thơ, cho dù không biết làm thơ, đều có thể cảm nhận được Tỳ Bà Hành, Phong Kiều Dạ Bạc, Thanh Bình Điệu, Lương Châu Từ, Bạc Tần Hoài… Nhưng có lẽ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu lại làm cho các nhà thơ Việt Nam đắm đuối nhất. Bản dịch của Tản Đà đã làm say lòng bao nhiêu người yêu mến thi ca. Nhưng điều đó không làm chùng bước những người đi sau ông. Tất cả bằng sự cảm nhận của riêng mình để vung tay múa bút lao vào một nơi mà chính Lý trích tiên cũng phải rùng mình. Sự hay, dở gần như bị triệt tiêu để cho hồn thơ của những người đi sau tha hồ mà mơ mộng và đưa họ vào giấc viễn du. Kẻ ba trợn này cũng thế. Tôi đã năm lần bị thôi thúc và đã bước đi. Mỗi một bước đi là một niềm kỳ thú của riêng mình. Và cũng không chắc là sẽ dừng bước ở mai sau. Tất nhiên, cũng còn có nhiều cao nhân đã đi rồi mà chưa lên tiếng và có lẽ trên đời này, nếu mộng mơ còn, chắc chắn rằng sẽ còn có người tìm đến Hoàng Hạc Lâu. Biết đâu mai sau sẽ có một trăm, một ngàn hay nhiều hơn nữa những bản dịch mang theo một tâm hồn mộng mơ của thời đang sống.

Nhưng trước khi đọc các bản dịch thì theo tôi, có lẽ nên đọc Hoàng Hạc Lâu của Nguyễn Du

黃鶴樓

何處神仙經幾時，

猶留仙跡此江湄？

今來古往爐生夢，

鶴去樓空崔顥詩。

檻外煙波終渺渺，

眼中草樹尚依依。

衷情無限朋誰訴，

明月清風也不知。

 Hoàng Hạc lâu

Hà xứ thần tiên kinh kỷ thì

Do lưu tiên tích thử giang mi ?

Kim lai cổ vãng Lư sinh mộng

Hạc khứ lâu không Thôi Hạo thi

Hạm ngoại yên ba chung diểu diểu

Nhãn trung thảo thụ thượng y y

Trung tình vô hạn bằng thùy tố

Minh nguyệt thanh phong dã bất tri

Lầu Hoàng Hạc

Thần tiên khuất bóng lâu rồi

Dấu xưa phai nhạt ngậm ngùi bến sông

Lư sinh giấc mộng còn mong

Câu thơ Thôi Hiệu lầu không hạc về

Chập chờn khói sóng lạnh tê

Hàng cây nắng biếc vẫn về long lanh

Lòng đây mang một tấm tình

Làm sao gió mát trăng thanh thấu giùm

Bây giờ, xin gởi đến những bản dịch mà tôi được biết và năm bản dịch trong năm thời điểm khác nhau của tôi như là một sự làm quen.

Tôi không bao giờ dám nghĩ những bước đi của mình như là làm một cuộc so sánh để khen chê. Bởi vì, mỗi con người đều có những cảm nhận của riêng mình trước một bông hoa đẹp, một bài thơ đẹp. Sự cảm nhận của từng người tùy thuộc vào tình cảm và thời đại mà người đó sống. Bước chân đến Hoàng Hạc Lâu bằng một tâm sự của riêng mình, bằng sự gởi gắm tấm lòng mình cho ai đó hay gì gì cũng được. Nếu có, thì chỉ là một điều gì đó như học thêm để biết để hiểu những loại hình ngôn ngữ của một thời đã qua.

Tôi mong rằng sẽ còn được thêm nhiều bản dịch nữa để có thêm người đồng điệu. Xin chân thành cảm ơn.

黃 鶴 樓

昔 人 已 乘 黃 鶴 去

此 地 空 餘 黃 鶴 樓

黃 鶴 一 去 不 復 返

白 雲 千 載 空 悠 悠

晴 川 歷 歷 漢 陽 樹

芳 草 萋 萋 鸚 鵡 洲

日 暮 鄉 關 何 處 是

煙 波 江 上 使 人 愁

               崔 顥

   HOÀNG HẠC LÂU

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ,

Thử địa không dư Hoàng Hạc Lâu ?

Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản,

Bạch vân thiên tải không du du.

Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ,

Phương thảo thê thê Anh Vũ châu.

Nhật mộ hương quan hà xứ thị,

Yên ba giang thượng sử nhân sầu.

                    Thôi Hiệu

Người tiên xưa cưỡi hạc vàng cút;

Ở đây chỉ những lầu hạc trơ.

Hạc vàng đã cút chẳng về nữa,

Mây trắng nghìn năm còn phất phơ.

Sông bọc Hán Dương cây xát xát,

Cỏ liền Anh Vũ bãi xa xa.

Ngày chiều làng cũ đâu chăng tá?

Mây nước trên sông khách thẫn thờ.

               Tùng Vân Nguyễn Đôn Phục

      Hạc vàng ai cưỡi đi đâu.

Mà nay Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ.

      Hạc vàng bay mất từ xưa,

Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.

      Hán Dương sông tạnh cây bày,

Bãi xa Anh Vũ xanh đầy cỏ non.

      Quê hương khuất bóng tà dương, 

Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai.

                   10.10.1937 TẢN ĐÀ

Người xưa cưỡi hạc đã lên mây.

Lầu hạc còn suông với chốn này.

Một vắng hạc vàng xa lánh hẳn,

Nghìn năm mây bạc vẩn vơ bay.

Vàng gieo bến Hán ngàn cây hửng

Xanh ngát châu Anh lớp cỏ dày.

Trời tối quê hương đâu tá nhỉ ?

Đầy sông khói sóng gợi niềm tây.

                         Ngô Tất Tố

Người xưa cưỡi hạc vàng bay mất,

Lầu hạc vàng trơ đứng chỗ này.

Hạc vàng một đi không trở lại,

Mây trắng ngàn năm vơ vẩn bay.

San sát bóng cây sông Hán đó,

Dầu dầu ngọn cỏ bãi Anh đây.

Quê nhà trời tối nào đâu nhỉ?

Sóng khói tuôn sầu nhớ chẳng khuây.

             Vô Danh (có lẽ là Nguyễn Hiến Lê)

     Người đi cưỡi hạc từ xưa,

Đất này Hoàng Hạc còn lưa một lầu.

     Hạc vàng đi mất đã lâu,

Ngàn năm mây trắng một màu mênh mông.

     Hán Dương cây bóng lồng sông,

Bãi kia Anh Vũ cỏ trông xanh rì.

     Chiều hôm lai láng lòng quê,

Khói  bay  sóng  vỗ  ủ  ê  nỗi  sầu.

                      Trần Trọng Kim

Người xưa cưỡi hạc bay đi mất,

Riêng lầu Hoàng Hạc vẫn còn đây.

Hạc đã một đi không trở lại,

Man mác muôn đời mây trắng bay.

Hán Dương sông lạnh cây im thắm,

Anh Vũ bờ thơm cỏ biếc dày.

Chiều tối quê nhà đâu chẳng thấy,

Trên sông khói sóng gợi buồn ai.

                        Trần Trọng San

Người xưa cưỡi hạc đã xa bay.

Hoàng Hạc lầu không vẫn chốn này.

Mây trắng ngàn năm lơ lửng mãi,

Hạc vàng một tếch khuất trùng ngay.

Hán Dương sông tạnh cây phô sắc,

Anh Vũ cồn xa cỏ mọc dày.

Chiều muộn quê nhà đâu khuất bóng?

Trên sông khói sóng gợi buồn thay.

                  Nguyễn Quảng Tuân

Cưỡi hạc người xưa đi đã lâu.

Còn đây Hoàng Hạc chỉ trơ lầu.

Hạc vàng biền biệt từ xưa ấy,

Mây trắng lững lờ đứng mãi sau.

Sông tạnh Hán Dương cây lắng bóng,

Bãi thơm Anh Vũ cỏ tươi màu.

Chiều buồn quê cũ nơi nào nhỉ?

Khói sóng trên sông giục khách sầu.

                     Nguyễn Khuê

Ai cưỡi hạc vàng bay mất hút

Trơ lầu Hoàng Hạc chốn này thôi

Hạc vàng một đi đã đi biệt

Mây trắng ngàn năm bay chơi vơi

Sông tạnh Hán Dương cây sáng ửng

Cỏ thơm Anh Vũ bãi xanh ngời

Hoàng hôn về đó, quê đâu tá?

Khói sóng trên sông não dạ người

                     Khương Hữu Dụng

Xưa hạc vàng bay vút bóng người.

Đây lầu Hoàng Hạc chút thơm rơi.

Vàng tung cánh hạc đi đi mất,

Trắng một màu mây vạn vạn đời.

Cây bến Hán Dương còn nắng chiếu,

Cỏ bờ Anh Vũ chẳng ai chơi.

Gần xa chiều xuống đâu quê quán,

Đừng giục cơn sầu nữa sóng ơi.

               2.12.76  Vũ Hoàng Chương

I

Người xưa đã cỡi hạc vàng bay.

Hoàng Hạc lầu trơ ở chốn này.

Một thoáng hạc vàng không trở lại,

Ngàn năm mây trắng thẩn thơ bay.

Bãi xanh Anh Vũ thơm thơm cỏ,

Sông tạnh Hán Dương sáng sáng cây.

Quê cũ đâu rồi chiều đã xuống,

Trên sông khói sóng não nùng thay.

II

       Hạc vàng ai cỡi ngàn xưa,

Mà đây Hoàng Hạc lầu trơ đứng chờ…

                  Hạc vàng đi, bỏ trời mơ,

Nghìn năm mây trắng lững lờ vấn vương.

       Tạnh sông, cây sáng Hán Dương,

Bãi  xa  Anh  Vũ  xanh  rờn  cỏ  tươi.

       Chiều rơi quê cũ đâu rồi?

Trên sông khói sóng khiến người buồn lây.

                      Trương Đình Tính

  

     Hạc vàng tiên cưỡi bay rồi,

Bãi không còn lại một ngôi lầu vàng.

     Lầu vàng hạc chẳng quay sang,

Ngàn năm mây trắng mênh mang nỗi buồn.

     Tạnh mưa giòng nước xanh tuôn,

Cây xa in bóng, cỏ gần ngát hương.

       Hoàng hôn đâu bóng quê hương?

Trên sông khói sóng buồn thương nỗi lòng.

                       7.11.94 Nguyễn Danh Đạt

Hạc vàng người trước cưỡi đi rồi.

Lầu trống còn tên Hoàng Hạc thôi.

Một thuở hạc vàng không trở lại,

Nghìn năm mây trắng vẫn đang trôi.

Hán Dương cây đứng soi sông sáng,

Anh Vũ cỏ non biếc bãi bồi.

Chiều tối quê hương nhìn chẳng thấy,

Trên sông khói sóng dạ bồi hồi.

                        Nguyễn Huệ Chi

Người xưa cỡi hạc vàng mất hút

Lầu hạc vàng trơ lại chốn này

Một hạc vàng đi chẳng trở lại

Ngàn năm mây trắng bay bay hoài

Hán Dương sông tạnh, cây in rõ

Anh Vũ bãi thơm, cỏ mượt dày

Trời tối quê nhà đâu đó tá?

Sông mờ khói sóng giục buồn thay

                              Chính Tâm

Người cưỡi hạc vàng xưa vắng bóng

Riêng lầu Hòang Hạc cảnh chơ vơ

Hạc vàng một thống đii biền biệt

Mây trắng bao đời vẫn nhởn nhơ

Bến tạnh Hán Dương cây bát ngát

Bãi hoang Anh Vũ cỏ lưa thưa

Chiều tà gợi nhớ đâu quê quán

Khói sóng trên sông khách ngẩn ngơ

                           Thích Đức Nhuận

Người xưa cỡi hạc vàng bay

Bỏ không lầu hạc đất này chơ vơ

Hạc xa chẳng lại bao giờ

Ngàn năm lơ lửng nỗi chờ trắng mây

Hán Dương cây hửng sông đầy

Bãi xanh Anh Vũ ngút đầy cỏ hương

Chiều tà khuất bóng quê thương

Trên sông khói sóng khơi buồn lòng ai

                             Trương Nam Hương.

Bên lầu Hoàng Hạc 

Người xưa cởi hạc về đâu 

Còn đây Hoàng Hạc dãi dầu nắng mưa 

Hạc vàng đã khuất từ xưa 

Nghìn năm mây trắng hững hờ bay bay 

Hán Dương cây nước u hoài 

Cỏ non Anh Vũ xanh dài nhớ thương 

Quê hương khuất nẻo chiều buôn 

Đầu sông khói tỏa buồn vương vương buồn 

Võ Thị Xuân Đào

Người xưa cỡi hạc đã đi rồi 

Lầu Hạc còn trơ đất cũ thôi 

Một thoáng hạc vàng xa thẳm lánh 

Ngàn năm mây trắng lững lờ trôi. 

Hán Dương sông tạnh hàng cây thắm 

Anh Vũ bờ xanh lớp cỏ tươi (2) 

Lai láng lòng quê chiều lữ thứ 

Trên sông khói sóng dạ bồi hồi. 

Trần Nhất Lang

Thư thả người xưa vui cưỡi hạc 

Bỏ đây lầu hạc trống buồn tanh 

Hạc vàng một vút đà bay mất 

Mây trắng ngàn năm vẫn dạo quanh. 

Nắng rán la đà cây bến Hán 

Thảm xanh phơn phớt cỏ châu Anh. 

Chiều buông mờ nẻo đường quê quán 

Khói sóng buồn dâng dạ lữ hành. 

Nguyễn Phước Hậu

Từ hạc vàng bay quên cánh mỏi 

Để lầu vàng một cõi bơ vơ 

Xa rồi bóng hạc khuất mờ 

Chỉ còn mây trắng lửng lơ lưng trời 

Nhìn Hán Dương cây soi bóng ngả 

Cỏ bãi Anh xanh cả môt vùng 

Tình quê chợt dậy trong lòng 

Lênh đênh khói sóng, não nùng tâm tư 

Nguyễn Tâm Hàn 

Hạc đã xa bay 

Người tiên không trở lại 

Lầu cũ còn đây 

Năm tháng đứng trông ai 

Vỗ cánh biệt tăm hạc vàng không về nữa 

Ngàn năm bàng bạc chỉ mây trắng lưng trời 

Cây chốn Hán Dương 

lạnh lùng soi bóng nước 

Bãi xa Anh Vũ 

Cỏ ngày tháng xanh tươi 

Quê hương giờ đâu… 

bóng chiều dần phủ xuống 

Sương khói mờ sông 

tâm trĩu nặng… tơi bơi 

Nguyễn Tâm Hàn

Người xưa đi mất với hạc vàng, 

Đây lầu Hoàng Hạc đứng trơ gan. 

Một thuở hạc vàng đi biền biệt, 

Nghìn năm mây trắng bay miên man. 

Sông tạnh Hán Dương cây rạng rỡ, 

Cỏ thơm Anh Vũ bãi ngút ngàn. 

Quê nhà mờ khuất chiều lặng tắt, 

Sông sầu khói sóng, dạ nát tan. 

Phụng Hà

Người xưa cỡi hạc xa rồi 

Lầu vàng vẫn đứng trông vời xa xăm 

Hạc bay biền biệt mù tăm 

Lưng trời mây trắng ngàn năm lững lờ 

Hán Dương cây đứng ơ thờ 

Bãi Anh Vũ trải một bờ cỏ xanh 

Chiều buông hẳn nhớ quê mình? 

Nhìn theo khói sóng mông mênh nỗi sầu 

SongNguyễn HànTú

Xa rồi hoàng hạc hút chân mây 

Lầu vắng chơ vơ đứng chốn này 

Từ thuở hạc vàng xa xôi khuất 

Còn đây mây trắng lững lờ bay 

Hán Dương cao vút cây vươn đứng 

Anh Vũ xanh mơn cỏ mọc dầy 

Chiều xuống lòng vương sầu viễn xứ 

Nhìn theo khói sóng chạnh niềm tây 

SongNguyễn HànTú

Người xưa cưỡi hạc vàng bay đi mất 

Để tòa nhà nay gọi Hoàng Hạc Lâu 

Hạc bay đi mãi mãi chẳng quay đầu 

Mây trắng vẫn ngàn năm bay lờ lững 

Bờ sông mát Hán Dương cây còn đứng 

Cỏ thơm xanh bãi Anh Vũ khoe màu 

Trời chiều rồi quê cũ vọng về đâu? 

Trên sông nước khói sóng mờ buồn quá . 

Nguyễn Minh

Người xưa cưỡi hạc đi rồi 

Chỉ còn lầu Hạc lẻ loi chốn này 

Hạc vàng chẳng trở về đây 

Ngàn năm mây trắng còn bay giữa trời 

Cỏ thơm Anh Vũ bời bời 

Hán Dương cây tốt rạng ngời sông sâu 

Hoàng hôn quê ở nơi đâu 

Lặng nhìn khói sóng gợn sầu trên sông. 

Nguyễn Thành Ân

Người xưa cỡi hạc đi rồi 

Để cho lầu hạc nơi này trống không. 

Hạc vàng đi mãi không hoàn 

Nghìn năm mây trắng vẫn còn bay bay. 

Hán Dương sông tạnh cây bày 

Bãi xanh Anh Vũ rậm dày cỏ thơm. 

Quê nhà đâu nhĩ hòang hôn? 

Trên sông khói sóng khiến buồn người ta! 

Hạ Huyền

Lầu Hạc vàng 

(Bản dịch 1) 

Người xưa cưỡi hạc lên trời 

Để trên mặt đất nằm phơi lầu này 

Hạc vàng về chốn xa xăm 

Ngẩn ngơ mây trắng ngàn năm lạc bày 

Hán dương tạnh rõ từng cây 

Bãi Anh vũ cỏ thơm dày mướt xanh 

Lầu cao, chiều ngóng quê mình 

Sông dày khói sóng, thi nhân nổi sầu 

 (Bản dịch 2) 

Hạc vàng đưa người xưa đi đâu 

Trơ giữa chiều vàng hoàng Hạc lâu 

Cõi trời thăm thẳm, xanh ngơ ngác 

Ngàn năm cô quạnh, mây bạc đầu 

Cổ thụ Hán Dương xanh vời vợi 

Cỏ mềm Anh Vũ mượt mà thơm 

Khói sóng sông chiều sầu khôn nói 

Cố hương xa ngóng ngẩn ngơ buồn. 

Trần văn Thường

Hạc vàng, người cỡi di rồi, 

Nơi đây, lầu Hạc bên trời bơ vơ. 

Hạc đi, trở lại bao giờ, 

Nghìn năm, mây trắng hững hờ còn bay. 

Hán-Dương, sông bóng hàng cây, 

Bãi Anh-Vũ vẫn xanh đầy cỏ thơm. 

Quê hương đâu lúc hoàng hôn, 

Trên sông khói sóng khiến buồn người ta!... 

Anh-Nguyên

Hạc vàng người cưỡi đã đi đâu 

Chốn ấy còn trơ dáng Hạc lầu 

Một vắng phượng hoàng biền biệt mãi 

Nghìn năm mây trắng vẩn vơ trầu 

Hán Dương bến nước cây in bóng 

Anh Vũ bờ thơm cỏ xanh màu 

Lữ thứ chiều nhìn quê khuất bóng 

Trên sông khói sóng gợi u sầu 

Hoàng Thiên Kim

Người xưa cưỡi hạc bay đi mất 

Để Hoàng Hạc đứng thật bơ vơ 

Hạc vàng một thuở khuất mờ 

Nghìn năm mây bạc lững lờ bay bay 

Hán Dương sông tạnh cây soi bóng 

Bến châu Anh cỏ óng xanh màu 

Chiều nhìn chẳng thấy quê đâu 

Mênh mông khói sóng gợi sầu lòng ai? 

xxx

Cỡi hạc người xưa vút tận trời 

Đất này lầu Hạc quá chơi vơi 

Một đi cánh hạc không về nữa 

Mây trắng ngàn năm man mác trôi 

Cây bến Hán Dương dòng nước lặng 

Cỏ bờ Anh Vũ vẫn thơm tươi 

Bâng khuâng chiều xuống đâu quê cũ 

Khói sóng khơi buồn sông nước ơi 

Hoàng Hà Vũ Quang Hân

Hạc đã mang người vút bóng mây 

Còn đây Hòang Hạc trơ vơ đài 

Hạc vàng một thuở đi không lại 

Mây trắng ngàn năm bay vẫn bay 

Hán Dương sông biếc cây soi rợp 

Anh Vũ bãi xanh cỏ mọc đầy 

Quê hương đâu hỡi ! chiều hôm xuống 

Khói sóng đầy sông khiến thở dài 

Mặc Thủy

Lầu Hoàng hạc 

Người xưa cởi hạc biết về đâu, 

Hoàng hạc lầu nay đứng dãi dầu. 

Bay mất,hạc vàng không trở lại, 

Du hoài,mây trắng mãi ngàn sau. 

Hán Dương sông tạnh,cây mờ nắng, 

Anh Vũ cỏ thơm,bãi biếc màu. 

Quê cũ vời trông chiều khuất bóng, 

Trên sông khói sóng khiến ai sầu. 

Viên Thu 

Người xưa cỡi hạc đi đâu 

Mái lầu Hoàng Hạc âu sầu còn đây 

Hạc vàng xa mãi ai hay 

Ngàn năm mây trắng còn bay, bay hoài. 

Hán Dương sông lặng hàng cây 

Cỏ xanh Anh Vũ chạy dài bờ xa 

Chiều buông lòng nhớ quê nhà 

Khói giăng đầu sóng lòng ta gợn buồn. 

Thanh Tâm

Người xưa cỡi hạc bay xa rồi 

Đất cũ còn lầu Hoàng Hạc thôi ! 

Hoàng hạc bay đi không trở lại 

Mây trời dịu dặc mãi còn trôi 

Rặng cây rũ bóng Hán Dương ấy 

Cồn cỏ vương hương Anh Vũ ơi ! 

Quê cũ là đâu chiều vẫn ngóng 

Khói mờ sông vắng dạ bồi hồi !!! 

Lâm trung Phú 

… Và tôi ăn theo

          Dịch lần I tại Đường Xuồng khi ngồi ngóng về ngôi nhà cũ ở Thới An (Gò Quao) 5.5.2000

      Người xưa cưỡi hạc bay rồi,

Lầu trơ trọi giữa khoảng trời trống không.

      Hạc bay về chốn vô cùng,

Còn chăng mây trắng ngàn năm thẫn thờ.

      Cây soi sông nắng ơ hờ,

Lao xao ngọn cỏ ven bờ thơm thơm.

      Quê xưa khuất, bóng chiều buông,

Sông đầy khói sóng gieo buồn cho ai.

            Dịch lần II  khi đi trên sông Cái Lớn lúc  giờ chiều 9-4-2001 khi thấy thất Cao Đài  vàm Thầy Quơn (Vĩnh Hòa, Vĩnh Thuận)

Con hạc vàng và người xưa mất biệt,

Để lầu buồn ngơ ngáo giữa trời không.

Hạc bay đi mà đếch thèm trở lại,

Trời hiu buồn chở mây trắng chạy rong.

Giòng sông tạnh xô hàng cây hắt bóng

Cỏ thơm đầy bãi quạnh rối lung tung.

Quê hương ở nơi nào chiều đỏ choét,

Rã ruột rầu khói sóng tỏa trên sông.

TP. Rạch Giá 10.2.2007 dịch lần III khi đọc bài viết của Nguyễn Huệ Chi về bản dịch của Vũ Hoàng Chương           

Người cỡi hạc bay biệt vụt rồi.

Mình êng lầu đứng giữa trời chơi.

Hạc bay tuốt luốt không quay lại,

Mây trắng ơ hờ vẫn mãi trôi.

Sông tạnh trong ngần cây hắt bóng,

Bãi  xa  xanh  biếc  cỏ  thơm  hơi.

Chiều buông tịch mịch hồn quê cũ,

Khói sóng trên sông buốt dạ người.

          Dịch lần IV khi qua phà Tắc Cậu nhìn về hướng quê nhà Cái Mới Lớn ngày 15.7.2007

            Ai người cưỡi hạc bay rong

     Để lầu Hoàng Hạc trống không thế này

            Hạc không trở lại nữa rồi

     Tội vầng mây trắng buồn trôi xập xùi

            Cây soi sông nắng ngậm ngùi

     Cỏ xanh biếc phập phều phơi bãi buồn

            Bóng chiều gợi nhớ cố hương

     Khói trên sông tỏa nỗi buồn mang mang.

                

 TP. Rạch Giá 23.12.2007 dịch lần V khi đọc bản dịch của Trương Nam Hương          

            Người vẽ hạc rồi cưỡi hạc bay.

            Lầu không cô quạnh bấy lâu nay.

            Vô tình bay tuốt. Ôi con hạc,

            Lơ lửng trôi hoài. Ới bóng mây.

            Cây đứng ven sông cùng nắng chiếu,

            Cỏ thơm bãi quạnh tỏa xanh đầy.

            Cố hương vời vợi trong chiều lạnh,

            Gieo buốt chi lòng khói sóng ơi.

           

            Nhưng có lẽ bài thơ mà tôi đắc ý nhất lại là một bài mà tôi viết khoảng tháng 9 năm 1978 khi tôi theo tàu đò đi buôn gạo lậu cò con. Tôi bất ngờ gặp lại khi lục lọi trong cái túi cũ nát của tôi khi dở ngôi nhà trong quê.

             ĐỌC HOÀNG HẠC LÂU Ở VÀM THẦY QUƠN VÀ NHỚ VỀ CÁI MỚI LỚN

Lũ chim dòng dọc bay đi mất,

Để thất Cao Đài mãi đứng không.

Chim đã mù bay về biệt vụt,

Mây còn trắng lốp giữa mênh mông.

Sông quê hửng nắng bần soi bóng,

Bãi quạnh thơm hơi cỏ phập phồng.

Quê cũ chìm đâu trong ráng đỏ,

Buốt lòng thương nhớ khói trên sông.

Tôi trích rất ít thơ của Tản Đà, cũng không nói gì về bài thơ Thề Non Nước là vì tôi không thể nào nói hết ra được lòng mình về ông. Một thứ cảm xúc như say như tỉnh, như buồn như vui kéo dài suốt từ núi Tản Viên đến Thạch Động. Mênh mang từ sông Hồng truyền qua bao nhiêu con sông để đến sông Cửu rồi theo nước, theo xuồng qua bao con rạch, con kênh đào để đến giòng sông Cái Lớn. Non đấy, nước này đã làm thành một giang sơn của thơ và tôi chìm trong đó. Chỉ có vậy thôi. Vâng, với tôi thì Tản Đà chỉ có vậy thôi.

Nhưng bài thơ buồn nhất của cuộc đời ông lại không phải do ông viết;

        Có đàn con trẻ nheo nheo

Có dăm món nợ eo sèo bên tai

Chừng lâu rượu chẳng về chai

Nhện giăng giá bút một vài đường tơ

Nghiên soi lớp lớp bụi mờ

Mọt ôn tờ lại từng tờ cổ thi.

                 Trần Huyền Trân

 Quán Tâm Nguyễn Hiền Nhu